Annejet van der Zijl; Leon & Juliette

Het bizarre levensverhaal van ‘slavenbaby’ Juliette Herckenrath raakte Annejet van der Zijl in het hart. ‘Ik schrijf nu eenmaal graag boeken over onderwerpen waarvan ik het gevoel heb dat ik er zelf nog lang niet alles van begrijp. Geen historische gebeurtenis heeft zoveel sporen in onze huidige samenleving achtergelaten als de slavenhandel.’

De plaats was Charleston, het jaar was 1820. Hij was een jonge Nederlander die zijn verarmde vaderland was ontvlucht om fortuin te maken in de Nieuwe Wereld. Zij was een zwart meisje in een samenleving waar iemand zoals zijn niet meer waard was dan een onmondig stuk vee dat naar believen gekocht en gebruikt kon worden.

Dát hij haar kocht was dus niet zo vreemd. Deden blanke mannen dat toen niet vaker met slavinnen die hun wel aanstonden? Wat er daarna gebeurde was in de ogen van de wereld om hen heen echter zo schandalig en zelfs illegaal dat he alles in gevaar bracht - zelfs hun leven en dat van hun kinderen. Toen hadden ze nog maar één keuze........

Een waargebeurde negentiende-eeuwse liefdesgeschiedenis die alle trotseerde, tot de vergetelheid aan toe.

Het leek een makkelijke opdracht - niet alleen omdat het werk van Pieneman in zijn tijd bekend en kostbaar was, maar ook omdat moeder en kinderen Herckenrath waarschijnlijk de enige zwarte mensen waren die hij ooit in olieverf vereeuwigde. De portretten zouden dus makkelijk genoeg te herkennen zijn. De portretten van Juliette’s echtgenoot Leon en haar schoonmoeder Alida, gemaakt door de vader van Pieneman, waren op dat moment al in Amerika teruggevonden en aangekocht door het Westlands Museum. Die van Juliette en haar dochters móesten toch ook nog ergens te vinden zijn?

En precies zoals ik hoopte, ontstond er naar aanleiding van mijn oproep een ware speurkoorts. Driftig werd er gegoogeld; ijverig werd er gecorrespondeerd naar en vanuit alle uithoeken van de wereld; onvermoeibaar werd er op ‘Pieneman, N.’ gezocht op veilingsites en in kunsthistorische bibliotheken. Helaas. De weken verstreken en de ene na de andere enthousiaste speurneus gooide de handdoek in de ring - net als ik dat zelf had gedaan na meer dan een half jaar vruchteloos te hebben gezocht.

Waar Juliette zelf - of tenminste, dat wat er na anderhalve eeuw van haar was overgebleven - was, wist ik ondertussen al. Ik had zelfs pal naast haar gestaan en een witte roos gelegd op de eikenhouten kistdeksel die haar nog van me scheidde. Zelden was ik mijn zoektocht naar iemand fysiek zo dicht bij diegene begonnen als op die julidag, in die merkwaardige grafheuvel midden in een nieuwbouwwijk in het Zuid-Hollandse Monster waar zij en haar geliefden hun laatste rustplaats vonden.

Toch is Juliette’s graf nog niet half zo bijzonder als haar leven. Want de rijke burgemeestersvrouw die hier sinds 1856 ligt, was bijna vijftig jaar daarvoor ter wereld gekomen als een slavenbaby in het wreedste racistische bastion van de westerse wereld - Charleston, een stad in het zuiden van de Verenigde Staten. Daar groeide ze op als een soort handelswaar zonder enige rechten. Ze mocht niet leren lezen of schrijven en kon naar believen door haar wettige eigenaar gebruikt, verkocht of doorverkocht worden.